Marmur i alabaster w rzeźbie i małej architekturze Rzeczypospolitej
Studium historyczno-materiałoznawcze przemian tradycji artystycznych od XVI do początku XVIII wieku

dr hab. Michał Wardzyński

Jedną z najważniejszych przyczyn, jakie od wielu lat spowalniają rozwój badań nad rzeźbą i małą architekturą nowożytną w Rzeczypospolitej i Europie Środkowej, pozostaje niedostateczna wiedza na temat spraw materiałoznawstwa. W dziedzinie snycerstwa i pozostałych
rzemiosł drzewnych lukę tę wypełniły poza publikacjami zagranicznymi najnowsze specjalistyczne, interdyscyplinarne artykuły Arkadiusza Wagnera. Równolegle prowadzone są prace dotyczące technologii wykonywania stiukatur i gipsatur w wiodącej około połowy XVII w. szwajcarsko-włoskiej pracowni Giovanniego Battisty Falconiego. W ostatnich latach znaczny postęp wiedzy nastąpił również w dziedzinie szeroko pojętego odlewnictwa artystycznego. Na tym tle badacze zajmujący się dziełami kamieniarskimi pozostają bez literatury specjalistycznej oraz odpowiednich metod i narzędzi badawczych. Wymusza to sięganie do niewolnych często od błędów opracowań i dokumentacji konserwatorskich albo popularyzatorskich z dziedzin historii kultury materialnej i geologii gospodarczej. W przeciwieństwie do wszystkich wymienionych rzemiosł artystycznych kamieniarstwo pozostaje bowiem ściśle związane z bezpośrednim dostępem do surowców, a ośrodki i warsztaty funkcjonujące daleko poza miejscami ich wydobycia muszą dostosowywać własną produkcję do wymogów rynku górnictwa kamiennego, pośredników oraz do sieci dróg i środków ich transportu. Z uwagi na niedostateczne dostosowanie wykształcenia typowego historyka sztuki w takiej materii, prowadzenie podobnych studiów skłania do przyjęcia postawy otwartej i elastycznej.
Pozwala to najlepiej wyzyskać interdyscyplinarną wiedzę czerpaną nie wyłącznie z literatury, ale najczęściej z wielu różnych dyscyplin i źródeł. Część z nich wykracza poza tradycyjnie pojmowaną humanistykę. Nowoczesne pod względem metod stratygrafii i petrografii oraz geologii historycznej i gospodarczej badania na omawiany temat prowadzone były w Polsce od końca XVIII w., a sukcesywnie od lat 50. XX w. Niezależnie od poważnego wkładu merytorycznego wcześniejszych publikacji i powstania kilku prac monograficznych brakuje jednak dotąd tak interdyscyplinarnego, jak i syntetycznego ujęcia tego tematu. Tymczasem nie tylko samo rozpoznanie użytego w dziele materiału, ale przede wszystkim gruntowna i pochodząca z różnych, nawet często odległych dziedzin nauki wiedza o przyczynach wykorzystania w danym czasie i miejscu przez określonego rzeźbiarza lub warsztat konkretnego gatunku kamienia staje się, poza niezbędnymi badaniami źródłowymi i historycznymi oraz tradycyjną analizą porównawczą (formalno-stylistyczną), niezbędnym elementem współczesnej metody atrybucyjnej. W szerszym ujęciu poszukiwania takie mogą wspomóc nie tylko badania nad samą produkcją ośrodków kamieniarsko-rzeźbiarskich, ale też uwypuklić niedostrzegane albo nieprzebadane dotąd głębiej zjawiska i problemy zachodzące w dziejach rzeźby i małej architektury kamiennej tak w samej Rzeczypospolitej, jak i całym regionie od XVI do XVIII w. Doświadczenia autora na tym polu, scalone w postaci zaprezentowanej na stronach niniejszej pracy nowatorskiej analizy historyczno-materiałoznawczej, mogą ponadto dostarczyć niezbędnych argumentów w rozwiązaniu niektórych kwestii z omówionych dziedzin oraz socjologii sztuki, np. realiów i mechanizmów gospodarki surowcowej, bieżącego funkcjonowania.

Tekst wzbogaca rozbudowany materiał ilustracyjny, bibliografia przedmiotu oraz podstawa źródłowa, aneksy: charakterystyka materiałów kamieniarskich i rzeźbiarskich w Rzeczypospolitej XVI-XVII wieku, listy zabytków rzeźby i małej architektury XVI – 1.ćw. XVIII w. w dawnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów z podziałem według kryterium materiałoznawczego i w układzie chronologicznym, tabele, wykresy, indeksy: osobowy i nazw geograficznych.

Liczba stron: 924
Format: 210 mm x 304 mm
Oprawa: twarda